Дәрістер

              14 дәріс.  Сақтандыру келісімшарттардың есебі

     

     14.1 Сақтандыру келісімшарттың анықтамасы. ХҚЕС 4 қолданудың аясы

     

    Сақтандыру келісімшарты – бұл бір тарап (сақтандырушы) басқа тараптан (полис ұстаушыдан) біршама сақтандыру тәуекелдігін қабылдайтын келісімшарт. Осы келісімшарт бойынша сақтандырушы туындауы белгісіз (сақтандырылған оқиға) келісілген болашақ оқиға нәтижесінде жағымсыз әсер еткен жағдайда полис ұстаушыға өтемақыны береді.

    Қайта сақтандыру келісімшарты  - бұл басқа сақтандырушыдан (цеденттен) цедент шығарған бір немесе бірнеше келісімшарт бойынша шығындардың өтемін алу үшін сақтандырушы (қайта сақтандырушы) шығарған сақтандыру келісімшарты болып табылады.

    Қайта сақтандыру келісімшартының мысалдарына келесілер жатады: 

    - ұрлық немесе залалдан мүлікті сақтандыру;

    - тауар өңдірушінің жауапкершілігін, кәсіби жауапкершілігін, азаматтық жауапкершілігін немесе сот шығындарын сақтандыру;

    - өмірді сақтандыру мен жерлену бойынша шығындарды сақтандыру (өлім мезеті анықталса да, 
    бірақ, өлім қашан және сақтандыру кезеңінде болатын мезеті анықталмайды);

    - өмірлік зейнетақылар және зейнетақылар (яғни, олар бойынша туындауы белгісіз болашақ оқиғаға (аннуитенттің немесе зейнеткердің өмірі) қатысты өтем аннуитетке немесе зейнеткерге белгілі бір өмір деңгейін қамтамасыз ету үшін  келісімшарттар, керісінше болса, өміріне жағымсыз әсер етуі мүмкін);

    - мүгедектікті сақтандыру және медициналық сақтандыру;

    - cақтандырудың кепілдік міндеттемелері, алаяқтық, басшылық пен қызметкерлер тарапынан талан-тараж тәуекелдіктерін сақтандыру, міндеттемені табысты орындауды сақтандыру, оферттерді орындауды сақтандыру (яғни олар бойынша өтем ұсынылатын, егер басқа тарап келісімшарттық міндеттемелерді орындай алмаса, мысалы, үй салу міндеттемесін);

    - белгілі бір борышкер борыштық құралдың бастапқы немесе өзгерген мерзімдердің басталуы кезінде төлемдерді жүзеге асырмауына байланысты келтірілген шығынның иесіне өтем үшін белгілі бір төлемдер көзделетін кредиттік сақтандыру.  Бұл келісімшарттардың кредиттер бойынша міндеттемелерін немесе сақтандыру келісімшарттарын орындамауға қатысты әр түрлі қаржылық кепілдік беру, аккредитив, туынды құралдар сияқты заңдық нысандары болуы мүмкін. Сөйіп, мұндай келісімшарттар сақтандыру келісімшартының анықтамасына жауап бергенмен, олар сондай-ақ 9 ХҚЕС-та (IFRS) қаржылық кепілдік келісімшартының анықтамасына сай келеді және осы Стандарттың емес, 32ХҚЕС (IAS) пен 9 ХҚЕС (IFRS) қолданысына түседі.  Егер қаржылық кепілдік келісімшартының эмитенті мұндай келісімшарттарды сақтандыру келісімшарттары деп санайтынын мәлімдесе және сақтандыру келісімшартына қатысы есеп рәсімдерін пайдаланса, ол мұндай қаржы кепілдігінің келісімшарттарына 32 ХҚЕС (IAS) пен 9 ХҚЕС(IFRS)  қолдануды таңдай алады.

    - өнімге кепілдік беру. Өндіруші, дилер немесе бөлшек сатушы сатқан тауарларға басқа тарапқа ұсынылған өнімге кепілдіктер осы Стандартты қолдану аясына кіреді. Дегенмен тікелей өндіруші, дилер немесе бөлшек сатушы ұсынған өнімге кепілдіктер оның қолданылу аясына кірмейді, себебі олар 18 Табыс ХҚЕС (IАS) және 37 Міндеттемелер, келісімшартты міндеттемелер және келісімшартты активтер  ХҚЕС (IАS) қолдану аясына кіреді;

    - саяхаттау уақытына сақтандыру (яғни, полис ұстаушыларына олардың саяхаттау уақыты ішінде келтірілген шығынды ақша қаражатымен немесе заттай нысанда өтеу). В6 және В7-тармақтарында осындай түрдегі келісімшарттар қарастырылады;

    - қайта сақтандыру келісімшарттары.

    Төменде қайта сақтандыру келісімшарттары болып табылмайтын мысалдар көрсетілген:

    - сақтандыру келісімшартының заңды нысаны бар, бірақ сақтандырушыны сақтандыру тәуекелдігіне ұшыратпайтын инвестициялық келісімшарттар, мысалы, негізінде сақтандырушы қайтыс болудың едәуір тәуекелдігіне ұшырамайтын өмірді сақтандыру келісімшарттары;

    - сақтандырудың заңды нысаны бар, бірақ барлық маңызды сақтандыру тәуекелдігін полис ұстаушыға заңдық күші бар және жоюға жатпайтын, полис ұстаушы жүзеге асыратын, сақтандырылған шығындарға тікелей қатысты болашақ төлемдерді түзететін механизм арқылы кері өткізілетін келісімшарттар, мысалы, кейбір қаржылық қайта сақтандыру келісімшарттары немесе кейбір топтық келісімшарттар;

    - тараптардың бірін сақтандыру емес, қаржылық тәуекелдікке ұшырататын туынды құралдары, себебі олар бойынша тараптардың бірі бір немесе бірнеше айналмалылардың  қаржылық емес айнымалы жағдайында ол келісімшарттық бойынша тараптарға жатқызылмау келісімшартымен жүзеге асыруы талап етіледі. Бірнеше айналмалыларға келесілер жатады:  белгілі бір пайыздық мөлшерлеме, қаржы құралы бағасы, тауардың бағасын белгілеу, валютаның айырбас бағамы, кредиттік бағалары немесе мөлшерлемелер индексі, кредиттік рейтинг немесе кредиттік индексі немесе айналымалы басқа өзгерісіне негізделген төлемдері;

    - қаржылық кепілдік беру келісімшарты (немесе аккредитив, кредиттер бойынша міндеттемелердің орындалмауына қатысты туынды құрал немесе кредиттік сақтандыру келісімшарты), ол бойынша, тіпті егер ұстаушы борышкердің уақтылы төлемдерді жүзеге асыруға мүмкіндігі болмауы салдарынан шығын келтірмесе де, өтем төлеу талап етіледі;

    - төлем келісімшарт тараптарының біріне қатысты болмайтын климаттық, геологиялық немесе басқа физикалық айнымалыларға (әдетте метеорологиялық туынды құралдар деп аталатын) негізделетін келісімшарттар;

    - негізгі соманың, пайыздар сомасының немесе келісімшарт тараптарының біріне қатысты болмайтын климаттық, геологиялық немесе басқа физикалық айнымалыларға негізделген қандай да болмасын соманың төлемдерін азайту көзделген апаттық облигациялар.

     
    14.2 Айқындалмайтын болашақ оқиғасы.  Өтемақының ақшалай емес төлемдері
     

    Белгісіздік, яғни,  тәуекелдік сақтандыру келісімшартының мәні болып табылады.

    Cәйкесіншее, кем дегенде келесілердің бірі сақтандыру келісімшартын қолдануы басталғанда белгісіз болуы тиіс:

    - сақтандырылған оқиға болуы мүмкін бе;

    - ол қай уақытта болады;

    егер ол болса, сақтандырушы қандай соманы төлеуі тиіс.

    Кейбір сақтандыру келісімшарттарында келісімшартты қолдану мерзімі ішінде зиянды анықтау, тіпті осы зиян сақтандыру келісімшартын қолдану басталғанға дейін болған оқиға нәтижесінде анықталса да, сақтандырылған оқиға болып табылады. Басқа сақтандыру келісімшарттарында келісімшартты қолдану мерзімі ішінде болған оқиға, тіпті туындаған зиян сақтандыру келісімшартын қолдану аяқталғаннан кейін анықталса да, сақтандырылған оқиға болып табылады.

    Кейбір сақтандыру келісімшарттары болған, бірақ біреудің қаржылық жағдайы әлі де белгісіз болып қалып отырған оқиғаны қамтиды. Тікелей сақтандырушының полистер ұстаушылар ұсынған шағымдарды шешудің жағымсыз барысына байланысты шығындары өтелетін қайта сақтандыру келісімшарты осының мысалы бола алады. Осындай шағымдар бойынша шығындардың түпкілікті сомасын анықтау аталған келісімшарттар бойынша сақтандырылған оқиға болып табылады.

    Қайта сақтандыру келісімшарттары  алдыңда сақтанушылар  залал сомасының өсуін атап 
    көрсетілгенімен байланысты   сақтандырушының тәуекелін жабуды көздейді. 
    Бұл келісімшарттар шеңберінде мұндай залалдарың соңындағы көлемін анықтау сақтандырылған 
    оқиғасы ретінде танылады.
    Кейбір сақтандыру келісімшарттары сыйақыларды ақшалай емес төлемдер түрінде өтеуді талап 
    етеді немесе рұқсат етеді.
     
    14.2 Белгіленген сыйақымен қызмет көрсетуге арналған келісімшарт

     

    ХҚЕС 4 cәйкес кейбір  қызмет көрсетуге арналған келісімшарт сақтандыру келісімшарт анықтамасына сай келеді, бірақ, кейбір елдерде оларға  қатысты сақтандыру келісімшарттарға секілді режим қолданылмайды. 

    Эксплутациялық қызмет ету келісімшарт мысалдардың бірі болып табылады, ол бойынша қызмет көрсетуді жеткізуші белгілі бір жабдықты ол бұзылған кезде жөндеуге міндеттенеді. Ұсынылған қызмет көрсету үшін белгіленген сыйақы межелі бұзылу санына негізделді, бірақ нақты станоктың сынатынына не сынбайтынына қатысты белгісіздік бар. Жабдықтың бұзылуы меншік иесіне жағымсыз әсер етеді және келісімшарт бойынша меншік иесіне өтемақы ұсынылады (ақша қаражатымен емес, заттай нысанда). Автомобиль бұзылған жағдайда қызмет көрсетуді ұсыну келісімшарты басқа мысал ретінде болады, ол бойынша қызмет көрсетуді жеткізуші белгілеген жылдық сыйақы үшін автомобиль жолда бұзылған кезде техникалық көмек көрсетуге немесе автомобильді жақын жердегі техникалық қызмет көрсету станциясына тіркеп апаруға міндеттенеді. Соңғы келісімшарт, тіпті егер қызмет көрсетуді жеткізуші жөндеу немесе тетіктерді ауыстыру жөнінде міндеттемелер қабылдамаса да, сақтандыру келісімшартының анықтамасын қанағаттандыруы мүмкін.

     
    14.4 Cақтандырылған тәуекел мен басқа тәуекелдер арасындағы айырмашылық
     
    Сақтандыру келісімшартын анықтау мақсатында келесі жағдайларға мән беру қажет:
    - тәуекелділік (белгісіздік) болуы қажет;
    - тәуекел «қаржылық» тәуекел болмауы керек;
    - келісімшарт бойынша құқығы бар тарап сақтандырушыға тәуекелді беруі тиіс.
    Сақтандырушы міндетті тарап болып табылады, мысалы, ғимаратты  сақтандыру келісімшарты
     бойынша. Иегер  (келісімшарт бойынша құқығы бар тарап) ғимаратпен байланысты барлық 
    тәуекелді  жүктейді, бірақ, оларды сақтандырушыға сақтандыру келісімшартын жасау арқылы береді.

    Сақтандырушыда елеулі емес сақтандыру тәуекелі болатын қаржылық тәуекелдің пайда болуы негізіндегі келісімшарт  сақтандыру келісімшарты болып табылмайды. Қаржылық тәуекел өзіне қаржылық және қаржылық емес айнымалыларды қосады.

    Қаржылық емес активтердің әділ құнының өзгеру тәуекелі сақтандыру тәуекелі болып табылады (егер де әділ құн келісімшарт тарабына тиесілі белгілі бір қаржылық емес активтің нарықтық баланстың  өзгеруін ғана емес, сонымен оның жағдайын көрсетілетін болса).

    Кейбір келісімшарттар міндетті тараптарда елеулі сақтандыру тәуекелімен бірге қаржылық тәуекел пайда болады. Мысалы, өмірді сақтандырудың келісімшарттардың көбісі  сақтанушылар үшін табыстың ең төменгі мөлшерлемелерге кепілдемені береді және де  ол қайтыс болған жағдай бойынша, кейде полис ұстаушының шотындағы қаржылық жағдай есебі біршама асып түсетін төлемдерді жасау міндеттемесі болады (қайтыс болу тәуекелдігі түріндегі сақтандыру тәуекелдігін жасай отырып). Осындай келісімшарттар сақтандыру келісімшарттары болып табылады.

    Кейбір келісімшарттар бойынша сақтандырылған оқиға баға индексіне қатысты сомаларды төлеуге әкеп соғады. Осындай келісімшарттар сақтандыру келісімшарттары болып табылады, бұл ретте сақтандырылған оқиғаға қатысты төлемдердің көлемі едәуір болуы мүмкін. Мысалы, өмір сүру деңгейіне байланысты өмірлік зейнетақы сақтандыру тәуекелдігін өткізеді, себебі төлем туындауы белгісіз оқиға – аннуитенттің өміріне қатысты болады. Бағаларға байланысты болу орнықтырылған туынды құрал болып табылады, бірақ ол сондай-ақ сақтандыру тәуекелдігін өткізеді. Егер өткізілетін сақтандыру тәуекелдігі едәуір болса, онда орнықтырылған туынды құрал сақтандыру келісімшартының анықтамасына сай болады және осы жағдайда оны әділ құн бойынша бөліп алу және бағалау талап етілмейді.

    Сақтандыру тәуекелі – бұл қаржылық тәуекелінен айырмашылығы бар, келісімшартты ұстаушыдан эмитентке өтетін тәуекелдік.

    Сақтандыру тәуекелдігінің анықтамасы  керісінше, белгісіз оқиғаның болуын қамтамасыз етеді және де келісімшарт бойынша төлемдерді осы оқиға байланысты сақтанушының залалына тәуелді болады. Осы алдын-ала шартты сақтандырушыдан залал не себебінен пайда болғанын, залал оқиғаның нәтижесі болатындығы туралы зерттеуді талап етпейді, бірақ, егер де залал оқиғаның нәтижесінде болғандығы анықталмаса.

    Мысалы, өртпен бұзылған мүлікке сақтандыру  келісімшарты жасалған болатын және де клиент сақтандыру ұйымынан өтемақысын талап етеді. Сақтандырушы  зерттеу жасалмас бұрын төлемдерді жасаудан бас тартып, талап етілетін сомасы анықталғанда және өрт клиенттің немқұрайдылық нәтижесінде болмауы туралы ақпаратты алғанда ғана оларды жасау құқығы бар.

    Келісімшартты бұзудың немесе күшін жоюдың тәуекелі сақтандырудың тәуекелі болып 
    табылмайды, өйткені, клиентке төлемдер  болашақтағы оқиғаның (клиенттің залалын әкелетін)
     белгісіздігіне тәуелді емес. 
    Егер де міндеттелген тарап осы тәуекелді үшінші тарапқа беру туралы екінші келісімшартты 
    жасай отырып, осы тәуекелді төмендейтін болса, онда осы қайта сақтандыру келісімшартына
    сәйкес сақтандыру тәуекелі пайда болады.

     Маңызды сақтандыру тәуекелдігі

    Келісімшарт, егер ол бойынша маңызды сақтандыру тәуекелдігі өткізілген жағдайда ғана сақтандыру келісімшарты болып табылады.

      Сақтандыру тәуекелдігі, егер сақтандырған оқиға нәтижесінде сақтандырушыға коммерциялық маңызы жоқ жағдайларды қоспағанда, кез келген негізде маңызды қосымша сыйақы төлеуге тура келген жағдайда ғана маңызды болады. Егер маңызды қосымша сыйақылар коммерциялық мазмұны бар жағдайларда төлеуге жатса, онда алдыңғы сөйлемдегі талап, тіпті егер келісімшартты ақша ағындарының межелі (яғни, ықтималдылық негізінде бағаланған) келтірілген құны келісімшарт бойынша қалған ақша қаражаты ағындарының межелі келтірілген құнымен салыстырғанда шамалы болып табылса да, орындалуы мүмкін.

    Егер сақтандыру оқиғасы болмаса, төлеуге жататын сомалардан артық сомаларға жатқызылады (коммерциялық мазмұны бар жағдайларды қоспағанда). Сақтандырушы келісімшарттар бойынша сақтандыру тәуекелдігінің маңыздылығын қаржылық есептілік негізінде олардың маңыздылығы негізінде емес, жеке негізде бағалауы тиіс.

    Осылайша, сақтандыру тәуекелдігі, тіпті, барлық есепке алынған келісімшарттар бойынша маңызды шығындардың ең төменгі ықтималдылығы болған жағдайда да маңызды болуы мүмкін. Келісімшарттардың жеке негізде осылай бағалануы келісімшарттарды сақтандыру келісімшарттары ретінде жіктеуді жеңілдетуге көмектеседі.

     

    14.5 Сақтандыру тәуекелдігінің деңгейін өзгерту

     

    Кейбір келісімшарттар бойынша сақтандырушыға сақтандыру тәуекелдігі оларды қолданудың басында, олар бойынша сақтандыру тәуекелдігі кешірек берілсе де, өткізіледі. Мысалы, белгілі бір инвестициялық кіріс көзделетін және полис ұстаушы үшін инвестиялардан түсімдерді оны өтеу мерзімі басталған кезде сақтандырушы басқа жаңа аннуитенттерге ұсынатын және осы мүмкіндікті полис ұстаушы пайдаланған сәтте қолданылатын аннуитент бойынша ағымдағы мөлшерлемелер бойынша өмірлік зейнетақыны сатып алу үшін пайдалану мүмкіндігі енгізілген келісімшартты қарастырамыз. Келісімшарт бойынша сақтандыру тәуекелдігі осындай мүмкіндік пайдаланылған сәтке дейін сақтандырушыға өткізілмейді, себебі сақтандырушыда осы сәтте сақтандырушыға өткізілетін сақтандыру тәуекелдігін көрсететін негізде аннуитентті бағалау кезінде таңдау еркі қалады. Дегенмен, егер келісімшартта аннуитент бойынша мөлшерлемелер (немесе аннуитент бойынша мөлшерлемелерді белгілеу үшін қолданылатын негіз) келісілсе, онда ол бойынша сақтандыру тәуекелдігі сақтандырушыға осындай келісімшартты қолданудың басында өткізіледі.

    Сақтандыру келісімшартының анықтамасына енгізілетін келісімшарт барлық құқықтар мен міндеттемелер орындалғанша немесе мерзімі өткенше осындай болып қалады.

     

    14.6 Қайта сақтандыру бойынша активтердің құнсыздануы

     

    Егер цеденттің қайта сақтандыруға байланысты активі құнсызданса, онда цедент тиісті түрде оның қаржылық жағдай есебі құнын азайтуы және құнсыздандудан болған осы залалды пайдада немесе залалда тануы тиіс. Қайта сақтандыруға байланысты актив келесі жағдайларда құнсызданады:

    - қайта сақтандыруға байланысты активті бастапқы танығаннан кейін болған, цедент келісімшарттың талаптары бойынша оған тиесілі барлық соманы ала алмайтын оқиғаның нәтижесінде туындаған объективті куәлік болса;

    - осындай оқиғаның цеденттің қайта сақтандырушыдан алатын сомаларына әсерін шынайы бағалауға болса.

     

    14.7 Есеп саясатындағы өзгерістер

     

    Сақтандырушы өзінің есеп саясатын сақтандыру келісімшарттарына қатысты өзгеріс қаржылық есептілікті пайдаланушылардың экономикалық шешімдер қабылдауы үшін неғұрлым орынды етіп, оның сенімділігін төмендетпей, немесе оны неғұрылым сенімді жасап, оның осы мақсаттар үшін қолайлығын төмендетпей жасаған жағдайда ғана өзгертеді. Сақтандырушы 8 ХҚЕС (IАS)  талаптары негізінде орындылық және сенімділік туралы талқылауы тиіс.

    Есеп саясатының сақтандыру келісімшарттарына қатысты өзгерісін негіздеу үшін сақтандырушы осы өзгерістің қаржылық есептіліктің 8 ХҚЕС (IАS) талаптарға көп сәйкес келетініне әкеп соғатынын, бірақ осы өзгерістің осы талаптарға толық сәйкес келтіру талап етілмейтінін көрсетуі тиіс. Бұдан әрі мынадай нақты мәселелер талқыланады:

    - ағымдағы пайыздық мөлшерлемелер;

    - бар іс-тәжірибені пайдалануды жалғастыру;

    - сақтық;

    - болашақ инвестициялық пайда;

    балама есепке алу (меншікті қаражаттарды түзету).

    Сақтандырушыға есеп саясатын белгілі бір сақтандыру міндеттемелерін ағымдағы нарықтық мөлшерлемелерді көрсету және осы міндеттемелердің өзгерісін пайдада немесе залал  тану үшін қайтадан бағаланатындай түрде өзгертуге рұқсат етілгенімен талап етілмейді. Осы уақытта ол сондай-ақ есеп саясатының белгілі бір міндеттемелерге қатысты ағымдағы басқа бағалауларды және жорамалдарды қолдануды талап ететін аспектілерін қабылдайды. Осы тармақтағы таңдау мүмкіндігі сақтандырушыға өзінің есеп саясатын белгілі бір міндеттемелерге қатысты, оны барлық ұқсас міндеттемелерге жүйелі түрде қолданбай, керісінше жағдайда 8 ХҚЕС (IАS) талап ететіндей өзгерту мүмкіндігі беріледі. Егер сақтандырушы осы мүмкіндікті пайдаланса және міндеттемелерді айқындаса, онда ол ағымдағы нарықтық пайыздық мөлшерлемелерді (және егер қолданылатын болса, ағымдағы басқа бағалаулар мен жорамалдарды) барлық кезеңдерде барлық міндеттемелерге, олар өтеліп болғанша жүйелі түрде пайдалануды жалғастыруы тиіс.

    Сақтандырушы келесі әдістерді қолдана отыра алады  (бірақ, оларды бірінші рет қолданудың рұқсаты берілмейді):

    - сақтандыру міндеттемелерін дисконтталмаған негізде бағалау;

    - ұқсас қызмет түрлері үшін нарықтың басқа қатысушылары алатын ағымдағы сыйақылармен салыстыру арқылы алынған әділ құннан асатын сомадағы инвестицияларды басқару үшін болашақ сыйақыларға келісімшарттық құқықтарын өзгерту. Әділ құнның осы келісімшарттық құқықтар туындаған кезде дайындық жұмыстарының төленген шығындары, инвестицияларды басқару үшін болашақ сыйақылар және оларға байланысты шығындар нарықтық салыстырма деректермен сәйкес келмейтін жағдайларды қоспағанда тең болуы ықтимал;

    - еншілес ұйымдардың сақтандыру келісімшарттарына (және егер бар болса, сатып алу және материалдық емес активтер үшін тиісті бөлінген шығыстарға) қатысты бірдей емес есеп саясатын пайдалану. Егер аталған есеп саясаты бірдей болмаса, онда сақтанушы оны, егер өзгеріс есеп саясатындағы тағыда үлкен айырмашылыққа әкелмесе, ал осы Стандарттың басқа талаптарын қанағаттандырған жағдайда өзгерте алады.

    Сақтандырушыдан артық сақтық жасауды болдырмас үшін өзінің есеп саясатын сақтандыру келісімшарттарына қатысты өзгерту талап етілмейді. Дегенмен, егер сақтандырушы өзінің сақтандыру келісімшарттарын жеткілікті сақтықпен бағаласа, онда ол оны ұлғайтпауы тиіс.

    Сақтандырушыдан болашақ инвестициялық табысты болдырмас үшін өзінің есеп саясатын сақтандыру келісімшарттарына қатысты өзгерту талап етілмейді. Дегенмен, егер сақтандырушы табыстылық келісімшарттар бойынша төлемдерге ықпал ететін жағдайларды қоспағанда, сақтандыру келісімшарттарын өзгерту кезінде болашақ инвестициялық табысты көрсететін есеп саясатын қабылдаса, сақтандырушының қаржылық есептілігінің орындылығы және сенімділігі аз болады деген жорамал бар. Осындай маржаны көрсететін есеп саясатының екі мысалы: сақтандырушы активтерінің есептік кірістілігін көрсететін дисконттау мөлшерлемесін пайдалану, осындай активтер бойынша кірістіліктің есеп айырысу мөлшерлемесі бойынша кірістерін болжау, басқа мөлшерлеме бойынша болжанатын кірістерді дисконттау және нәтижені міндеттемелерді бағалауға енгізу.

    Сақтандырушы, егер есеп саясатының басқа аспектілері оның қаржы есептілігінің орындылығын және сенімділігін мұның орындылық пен сенімділіктің болашақ инвестициялық табыстылықты енгізуге байланысты туындаған азаюынан асып түсетіндей дәрежеге дейін ұлғайтатын болса ғана, теріске шығарылатын жорамалды назарға алмайды. Мысалы, сақтандыру келісімшартына қатысты есеп саясатына оларды жасау кезінде қабылданған, артық сақтық жасалатын жорамал және реттеуші орган нарықтық талаптарды ескермей, сондай-ақ кейбір тысқары опциондар мен кепілдіктерді елемей ұйғарған дисконттау мөлшерлемесі кіреді деп айталық. Сақтандырушы өзінің қаржылық есептілігінің орындылығын оның сенімділігін азайтпай, инвесторға бағдарланған, кеңінен қолданылатын және мыналар кіретін кешендік есепке алуға өту арқылы ұлғайта алады:

    - ағымдағы бағалаулар және жорамалдар;

    - тәуекелдікті және айқындалмаушылықты көрсету үшін қисынды (бірақ аса сақтықпен емес) түзету;

    - орнықтырылған опциондар мен кепілдіктердің ішкі және сол сияқты уақытша құнын көрсететін бағалау;

    - егер тіпті дисконттау мөлшерлемесі сақтандырушы активтерінің есептік кірістілігін көрсетсе, дисконттаудың ағымдағы нарықтық мөлшерлемесі.

    Бағалаудың кебір тәсілдері дисконттау мөлшерлемелері пайданың болашақ маржасының келтірілген құнын айқындау үшін пайдаланылады. Одан кейін пайданың табыстылығы формулаға сәйкес жекелеген кезеңдер арасында бөлінеді. Осы тәсілдер дисконттау мөлшерлемесі міндеттемені бағалауға тек жанама ықпал етеді. Атап айтқанда, сәйкес келмейтін дисконттау мөлшерлемесін пайдаланудың шектеулі ықпал етуі бар немесе туындаған кезде міндеттемені бағалауға ықпал етпейді. Дегенмен басқа тәсілдерде дисконттау мөлшерлемесін міндеттемелерді бағалауға тікелей ықпал етеді. Соңғы жағдайда активтерге негізделген дисконттау мөлшерлемесін қолданудың неғұрлым шамалы ықпалы бар, мүмкін, сақтандырушы  теріске шығарылатын жорамалды ескермейтін болады.

    Сақтандырушыға есеп саясатын актив бойынша танылған, бірақ іске асырылмаған пайда немесе залалын осындай өзгертуге оларға іске асырылған пайда немесе залалын ықпал еткендей ықпал ететін түрде өзгеруге рұқсат етілген, бірақ талап етілмеді. Сақтандыру міндеттемесін (немесе сату немесе материалдық емес активтер үшін бөлінген шығыстарды) тиісті түзету басқа толық табыс арқылы, егер іске асырылмаған пайда немесе залалын тікелей басқа толық табыс арқылы танылса ғана, танылуы тиіс. Осындай тәжірибені кейде «балама есепке алу» деп айтады.

     

    14.8 Бизнесті біріктіру немесе портфельді беру кезінде сатып алынған сақтандыру келісімшарттары

     

    Бизнесті біріктіру кезінде 3 Бизнес бірлестіктері ХҚЕС-ын (IFRS) сақтау үшін сақтандырушы сатып алу күніне әділ құн бойынша қолданылатын сақтандыру міндеттемелерін және сақтандыруға байланысты сатып алынатын активтерді бағалауы тиіс. Дегенмен сақтандырушыға сатып алынған келісімшарттардың әділ құны екі құрамға бөлінетін кеңейтілген көріністі пайдалануға рұқсат етіледі, бірақ талап етілмейді:

    - шығарылған сақтандыру келісімшарттары бойынша сақтандырушының есеп саясатын сәйкес бағаланған міндеттеме;

    - сақтандыру келісімшарттары бойынша сатыла алынған құқықтардың және қабылданған сақтандыру міндеттемелерінің әділ құны және (2) тармағында жазылған сома арасындағы айырманы білдіретін материалдық емес актив. Осы активтің кейінгі өзгерісі оған байланысты сақтандыру міндеттемесін бағалауға сәйкес келуі тиіс.

    Сақтындыру келісімшарттарының портфелін сатып алған сақтандырушы 31-тармақта жазылған, кеңейтілген көріністі пайдаланады.

    Аталған материалдық емес активтер 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕС (IАS)  және 38 Материалдық емес активтер ХҚЕС-тарын (IАS) қолдану аясынан алып тасталады. Дегенмен 36 ХҚЕС (IАS) және 38 ХҚЕС (IАS) клиенттердің тізіміне және бизнесті біріктіру немесе портфельді өткізу күніндегі сақтандыру келісімшарттары және келісімшарттық сақтандыру міндеттемелері бойынша құқықтардың бір бөлігі болып табылатын болашақ келісімшарттарға қатысты күтулерді көрсететін клиенттермен қатынастарға қолданылады.

     

    14.9 Қалауы бойынша қатысу элементтері

     

    Кейбір сақтандыру келісімшарттарында қалауы бойынша қатысу құқығы және кепілдік берілген төлемдердің элементтері бар. қалауы бойынша қатысу элементінің мысалына  қайта сақтандырушымен анықталатын сыйақыны қайтару мен пайдадағы үлесінің ең төменгі сомасына  цедентке  кепілдік беретін қайта сақтандыру келісімшарты. Міндетті тарап осы келісімшарт бойынша кепілдік берілген төлемдердің элементін қалауы бойынша қатысу құқығынан бөлек таниды, бірақ міндетті емес. Егер эмитент оларды бөлек танымаса, онда ол барлық келісімшартты міндеттеме ретінде жіктеуі тиіс. Егер эмитент оларды бөлек жіктесе, онда ол кепілдік берілген төлемдердің элементін міндеттеме ретінде жіктеуі тиіс.

    Егер ол қалауы бойынша қатысу құқығын кепілдік берілген төлемдердің элементінен бөлек таныса, онда ол осындай құқықты міндеттеме ретінде не меншікті капиталдың жекелеген компоненті ретінде жіктеуі тиіс. Осы ХҚЕС (IFRS) эмитент осындай құқық міндеттеме немесе капитал болып табылатынын не табылмайтынын айқындауы тиіс екенін белгілемейді. Эмитент осындай қалауы бойынша қатысу құқығын міндеттемелердің және меншікті капиталдың компоненттеріне бөледі және осындай бөлуге қатысты жүйелі есеп саясатын пайдалануы тиіс.

    Эмитент осы қалауы бойынша қатысу құқығын міндеттеме де және сол сияқты меншікті капитал да болып табылмайтын аралық санат ретінде жіктемеуі тиіс:

    1) алынған барлық сыйлықақыларды меншікті капиталдың компонентіне жатпайтын бөлігін бөлмей, түсім ретінде таниды. Кепілдік берілген төлемдер элементінің және қалауы бойынша қатысу құқығының бір бөлігінің туындаған, міндеттеме ретінде жіктелген өзгерісі пайдада немесе залалыда көрсетілуі тиіс.  Егер қалауы бойынша қатысу құқығының бір бөлігі немесе барлығы меншікті капиталда жіктелсе, онда пайданың немесе залалдың бір бөлігі осы мүмкіндікке жатқызылады (осылайша, оның бір бөлігі ретінде азшылық үлесіне жатқызылады).

    2) Эмитент пайданың немесе залалдың қалауы бойынша қатысу құқығының құқығын меншікті капитал компонентіне жатқызылатын бір бөлігін шығыс немесе кіріс ретінде емес, пайданы немесе залалды бөлу ретінде тануы тиіс.

    Сондай-ақ қалауы бойынша қатысу құқығы бар қаржы құралдарына қолданылады. Сонымен бірге:

    - егер эмитент қалауы бойынша қатысу құқығын міндеттеме ретінде жіктесе, онда ол міндеттемелердің барлық келісімшартқа (яғни, кепілдік берілген төлемдердің элементіне де және қалауы бойынша қатысу құқығын да) баламалығын тексеруі тиіс. Эмитенттен 9 ХҚЕС-ын (IFRS) кепілдік берілген төлемдердің элементіне қолдану нәтижесінде туындауы мүмкін соманы айқындау талап етілмейді;

    -егер эмитент осындай құқықтың бір бөлігін немесе толық меншікті капиталдың жеке компоненті ретінде жіктесе, онда барлық келісімшартқа қатысты танылған міндеттеме 9 ХҚЕС-ында (IFRS)  кепілдік берілген төлемдердің элементіне қолдану нәтижесінде туындауы мүмкін сомадан аз болмауы тиіс. Осы сома келісімшарттан бас тарту мүмкіндігінің ішкі құнын кіргізуі тиіс, бірақ егер 9-тармаққа сәйкес осындай мүмкіндік әділ құны бойынша бағалаудан босатылса, оны уақытша құнға кіргізу талап етілмейді. Эмитенттен 9 ХҚЕС-ында (IFRS)  кепілдік берілген төлемдердің элементіне қолдану нәтижесінде туындауы мүмкін соманы ашып көрсету және осы соманы бөлек ұсыну талап етілмейді. Сонымен бірге, егер танылған жиынтық міндеттеме одан анық көп болса, эмитенттен осындай соманы айқындау талап етілмейді:

    - осы келісімшарттар қаржы құралдары болып табылса да, эмитент осындай келісімшарттар бойынша сыйақыларды түсім ретінде тануды және міндеттеменің қаржылық жағдай есебі құнының туындаған ұлғаюын шығыс ретінде тануды жалғастырады;мұндай келісімшарттар, қаржы құралдарын білдіретініне қарамастан, 7 ХҚЕС-ының (IFRS) эмитент қалауы бойынша қатысу құқығы бар келісімшартқа пайдалар мен залалдар туралы есепте танылған жиынтық пайыздық шығыстарды ашып көрсетуге тиіс, бірақ пайыздың тиімді міндеттемесі әдісі бойынша осындай пайыздық шығыстардың есебін жүргізуге міндетті емес.

     

    14.10 Ақпаратты ашып көрсету

     

    Сақтандырушы оның қаржылық есептілігіндегі соманы бірегейлендіретін және түсіндіретін, сақтандыру келісімшарттарына байланысты туындайтын ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.

    Өз кезегінде, ол  келесілерді ашып көрсетуі тиіс:

    - сақтандыру келісімшарттарына және оларға байланысты активтерге, міндеттемелерге, кірістерге және шығыстарға қатысты өзінің есеп саясатын;

    - сақтандыру келісімшарттарына сәйкес туындаған, танылған активтерді, міндеттемелерді, кірістерді және шығыстарды (және егер ол ақша қаражатының қозғалысы туралы өзінің есебіне ұсыну үшін тікелей әдісі қолданса, онда ақша қаражатының ағындарын).

    Сақтандыру келісімшарттарына байланысты туындайтын тәуекелдіктердің сипаты мен дәрежесі

    Сақтандырушы пайдаланушыларға сақтандыру келісімшартына байланысты туындаған тәуекелдіктердің сипаты мен дәрежесін бағалауға көмектесетін ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.

    Сақтандырушы келесіні ашып көрсетуі тиіс:

    - сақтандыру келісімшарттары бойынша туындаған тәуекелдіктерді басқару жөніндегі мақсатын және осындай тәуекелдіктерді азайту жөніндегі саясатын;

    - мынадай ақпаратты қоса алғанда, сақтандыру тәуекелдігі туралы ақпаратты (қайта сақтандыру нәтижесінде ол азайғанға дейін және кейін) :

    1) сақтандыру тәуекелдігіне сезімталдылығы туралы;

    2) концентрацияны басшылық анықтайтынын жолдар және әрбір концентрацияны бірегейлендіретін жалпы сипаттаманы сақтандыру тәуекелдігінің концентрациялары туралы (мысалы, сақтандыру оқиғасының, географиялық ауданның немесе валютаның);

    3) өткен есеп айырысу бағаларымен салыстырғандағы нақты шағымдар (яғни, шағымдарды шешу барысы).

    Шағымдарды шешу барысы туралы ақпаратты ашып көрсету шағымдар бойынша төлемдердің көлеміне және уақыт бойынша бөлуге қатысты әлі де айқындалмаушылық бар ең ерте маңызды шағымдар туындаған сәттен басталатын кезеңді қамтиды, бірақ он жылдан асатын кезеңді қамтуды талап етпейді. Сақтандырушыдан шағымдар бойынша төлемдердің көлеміне және уақыт бойынша бөлуге қатысты айқындалмаушылықты шешу әдетте бір жыл ішінде болатын шағымдар туралы ақпаратты ашып көрсету талап етілмейді;

    Егер сақтандыру келісімшарттары 7 ХҚЕС (IFRS) қолдану аясына кіретін болса, пайыздық тәуекелдік және кредиттік тәуекелдік туралы 7 ХҚЕС-сәйкес талап етілетін ақпаратты. 

    Егер сақтандырушы нарықтық жағдайларға байланыстың сезімталдылығының баламалы әдісін, мысалы, орнатылған құн негізіндегі әдісті пайдаланса, ол мұндай сезімталдылық талдауының нәтижелерін 7 ХҚЕС-ының (IFRS) талаптарын орындау үшін пайдалана алады.

    Қаржы активтерін қайта сыныптау

    Егер сақтандырушы өзінің есеп саясатын сақтандыру міндеттемелеріне қатысты өзгертсе, онда «пайда немесе залал арқылы әділ құн бойынша» ретінде есепке алынатын кейбір немесе барлық қаржылық активтерді қайта жіктеуге рұқсат етіледі, бірақ талап етілмейді.  Қаржы активтерін қайта сыныптау есеп саясатының негізгі қағидаларын өзгерткенде рұқсат етіледі.

    Егер сақтандырушы өзінің есеп саясатын алғашқы қолданған кезде өзгертсе және саясатының өзгерісін жасаса, осы қайта жіктеуге рұқсат етіледі. Бұл қайта жіктеу есеп саясатының өзгерісі болып табылады және оған 8 ХҚЕС (IAS) стандарты қолданылады.